AHMET TSALIKKATI
(1882 - 1928)

Müslüman Sosyalizm teorisinin kurucusu, Kafkasya yurtseveri, politikacı, toplum adamı, yazar ve şair Ahmet Tsalıkkatı, Kurtatı Boğazı'nda Nogkau köyünde 1882'de doğdu. Babası Tembolat ve annesi Tserekatı Gigo'nun dört çocuğundan (kızkardeşleri Nadi ve Fatimat, erkek kardeşi Şamil) birisidir. 1899'da Stavropol Spor Lisesini bitiren ve Moskova Üniversitesi Hukuk Fakültesine başlayan Ahmet Tsalıkkatı, üniversite yıllarında Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’ne (RSDİP) girdi ve bazı öğrenci derneklerinin yöneticisi olarak partide önemli bir noktaya geldi. Kurucu Meclis oluşturulması talebiyle ortaya konan ilk öğrenci bildirisi onun kalemine aittir. Öğrenci sıralarında başladığı devrimci faaliyetler yaşamında bazı izler bıraktı. Çarlığın güvenlik güçlerince uzun süredir izlenen Tsalıkkatı, karıştığı devrimci eylemler nedeniyle birçok kez hapis ve sürgün cezalarına çarptırıldı.

1903 yılında Moskova'dan baba ocağına sürgüne gönderilen Tsalıkkatı , Terek bölgesinde sosyal demokrat komitelerin kurulmasına çalıştı ve devrim hareketlerini Osetya'ya getiren ilk kişi oldu. Tsalıkkatı'nın faaliyetleri sadece Osetya ile sınırlı kalmadı. Rusya Sosyal Demokrat Devrimci Partisi'nin Terek-Dağıstan Merkezi’nin kurulmasına büyük emek harcadı. 1904 yılında Moskova'ya dönen Ahmet Tsalıkkatı, Kiev'de toplanan Rusya Gizli Öğrenci Kongresi'ne Moskova Üniversitesi'nden temsilci olarak seçildi.

Tsalıkkatı, 1907 yılında üniversiteyi bitirdikten sonra bir süre avukatlık yaptı ama bu iş onu tatmin etmedi ve tekrar politikaya döndü. “Russkoye Slovo” (Rus Sözü), “Ranneye Utro” (Sabahın Erken Saati), “Utro Rossii” (Rusya Sabahı), “Vestnik Yevropı” (Avrupa Habercisi) gibi önemli Rusça yayınların sürekli kadrosu içinde yer aldı. “Kavkaz i Povolje” (Kafkasya ve Volga Bölgesi, 1913), “V gorakh Kavkaza” (Kafkas Dağlarında, Hikayeler, 1914), “Krasavitsa Zübeyda” (Güzel Zübeyde, Hikayeler) gibi şiir, hikaye, roman ve deneme eserleri yayımlandı. Aynı zamanda "Musulmanskaya Gazeta" adlı gazetenin sahipliğini de yaptı. Bu yayınlarda "Kurtatag", "Ah. Tsalikov", "Ahmed", "A.C." gibi müstear adlar kullanan Tsalıkkatı, toplumsal ve edebi çalışmalarıyla Rusya’daki Müslüman milletlerin politik çevrelerinin dikkatini çekti. Basın dünyasındaki bu çalışmaları onun Rusya politik sahnesinde giderek tanınması ve 1917'nin karmaşasında intelijansiyanın parlak bir temsilcisi olarak ön saflarda yer almasını sağladı. Devlet Duması’ndaki Müslüman Fraksiyonu tarafından özellikle öğretim ve okullar konusunda olmak üzere çalışmalara katılması için davet edildi. Ancak özellikle bu konuda çalışması Müslüman Fraksiyonu'nun diğer sorunları ile ilgili çalışmalara katılmasına engel olmayacaktı.

Rusya'da gelişen devrim hareketleri, anayurdu Kafkas Halklarının ve Rusya Müslümanlarının politik arenada uğradığı haksızlıklar, "Petrograd Sovyeti"nin de ateşli bir mensubu olan Tsalıkkatı'yı bu kitlenin organizasyonuna ve onların politik çabalarını biçimlendirmeye yöneltti. Şubat 1917 devrimi ve Çarlığın yıkılmasından sonra, Rusya’daki Müslüman halkların hemen tüm sosyo-politik gruplarını bir araya getiren “Tüm Rusya Müslümanları Kongresi”nin (1-11 Mayıs 1917) toplanmasında ve çalışmalarında aktif rol oynadı. Müslüman Fraksiyonu Dördüncü Duması'nın topladığı kongrede oluşturulan Milli Merkezi Şura’nın başkanlığına seçilerek Rusya Geçici Hükümeti ile görüşmeler yaptı ve Rusya’daki Müslüman halkların haklarını savundu. Fakat kendisinin ve diğer Müslüman liderlerin Kerenski başkanlığındaki Geçici Hükümet’te yer almaları Petrograd Sovyeti’ndeki Gürcü Menşevik liderlerden Tseretelli ve Çkheidze’nin düşmanca müdahaleleriyle önlendi. (Tsalıkkatı daha sonraları bu yersiz ve beklenmeyen müdahaleyi Kuzey Kafkasyalılarla Gürcüler arasındaki tarihsel anlaşmazlıkların bir sonucu olarak nitelemiştir). Buna karşın Ağustos ayı sonunda Başkomutan General Kornilov'un hükümet darbesi girişimi sırasında yine de büyük bir iyi niyetle devrimi ve hükümeti destekledi. Rusya demokrasisinin ideolojisi ve ruhuyla yetişmiş ve o zamanlar buna kalpten inanan Tsalıkkatı, Kuzey Kafkasya Merkez Komitesi temsilcisi Aytek Namitok, Zahid Şamil ve Prens Machabeli ile birlikte, Petrograd önlerine gelmiş bulunan Kafkas Süvari Tümeninin (Dikiya Divizyai) Kuzey Kafkasyalı komutanlarını, Tüm Rusya Müslüman Konseyi Başkanı olmasının sağladığı otoriteyle ikna ederek hareketin başkent Petrograd kapılarında durdurulmasını sağladı.

Eylül 1917’de Petrograd’daki Sosyalist Partiler Kongresi’ne katılarak “Rusya Müslümanları Milli Şurası” adına çeşitli girişimlerde bulundu. Bu arada Kurucu Meclis’in hemen toplantıya çağırılmasını ve bakanlık düzeyinde bir “Müslüman Devlet Sekreterliği” oluşturulmasını istedi. Fakat kendi demagojik çalışmalarıyla meşgul bulunan sosyalistler, Tsalıkkatı’yı çok az desteklediler. Rus ve Gürcü sosyalistlerinin tutumunun doğurduğu hayal kırıklığı, sonradan Tsalıkkatı’nın Bolşeviklerle olan kısa ömürlü ilişkisine ve Kafkasya Sosyal Demokrat örgütünde birlikte çalışırlarken tanıdığı J. V. Stalin ile görüşmelerine vesile oldu.

Ahmet Tsalıkkatı, Müslümanların listesinden Tüm Rusya Kurucu Meclisi’ne üye seçildi. Ekim 1917’de Bolşeviklerin Petrograd’da bir ayaklanmayla iktidarı ele geçirmelerinden sonra, Milliyetler Halk Komiserliğine getirilen J. V. Stalin, Rusya Müslümanları Milli Şurası Başkanı olan Ahmet Tsalıkkatı ile temasa geçerek, ona Bolşeviklerle işbirliği önerisinde bulundu. Buna göre Milli Şura bağımsızlığını koruyacak ve Tsalıkkatı, Hükümetin yakın bir tarihte kuracağı "Müslüman İşleri Komiserliği"nin başına getirilecekti. "Truva Atı" olarak kullanılmak istenen Ahmet Tsalıkkatı ve arkadaşları Bolşevik'lerin bu önerisini kabul etmediler ve Tsalıkkatı anayurdu Kafkasya'ya döndü.

Kuzey Kafkasya’da, 1918 yılı başlarında Bolşeviklerin inisiyatifinde oluşturulan “Terek Bölgesi Halk Konseyi”nin başına geçti. Başlangıçta Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Hükümeti’nin Sovyet Rusya karşıtı eylemlerine ve bağımsızlık ilanına da karşı çıkmasına rağmen, fikirlerinde de değişmeler oldu ve Denikin'e karşı mücadeleye aktif olarak katıldı. Girişimi sürükleyen "Birleşik Kafkasya Dağlıları Geçici Merkezi" üyesi olarak, bu coğrafyanın "devletleşme" sürecine katkıda bulundu. Kuzey Kafkasya bölgelerinin İngiliz destekli General A. İ. Denikin’in komuta ettiği Beyaz Ordu tarafından işgalinden sonra, Milli aydınların çoğu gibi o da Gürcistan’a sığınmak zorunda kaldı. Yazdığı "Zaman Geldi" şiiri Kafkasya Birliği "Birlik Marşı" haline geldi. Tiflis’te sürgünde oluşturulan Kuzey Kafkasya Milli Komitesi’nin ve sonra da sürgündeki 52 kişilik “Kuzey Kafkasya Milli Meclisi”nin başına getirildi. Tiflis’te Rusça yayınladığı “Volnıy Gorets” (Özgür Dağlılar, 1919-1920, 68 sayı) gazetesiyle “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Savunma Konseyi”nin ve milli davanın emrinde görev aldı. Tsalıkkatı, aralarındaki düşünsel farklılıklara rağmen Uzun Hacı ve Akuşalı Ali gibi tarikat önderlerinin yönetimindeki "Savunma Konseyine" destek verdi. Bu dramatik anlarda Gürcistan ve Azerbaycan hükümetleri ile askeri ve politik temaslar sağlamaya çalıştı. Ali Han Kantemir ve iki delegeyi Karabağ'da karargâh kuran Kazım Kapba'nın mücadeleye iştirakini sağlamak üzere görevlendirdi. Ağustos 1919 ortalarında Kazım Bey ile Tiflis'te görüştü ve 2 üyenin muhalefet şerhine rağmen 50 oyla Kazım Bey "Kuzey Kafkasya Cephe Kumandanlığı"na getirildi.

1921 yılı baharında Gürcistan’ın da Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine Avrupa’ya geçen Ahmet Tsalıkkatı, yurdunu kaybettikten sonra yerleşmiş bulunduğu Çekoslavakya’nın merkezi Prag’da, çalışmalarına iştirak ettiği yardımlaşma örgütü "Soyuz Gortsev Kavkaza"nın (Kafkasya Dağlıları Birliği) 29 Nisan 1924'deki genel kurulunda başkanlığa seçildi. Rusya mahkumu milletler bloğu olarak adlandırılan "Promethe" cephesi bünyesinde çalışmak üzere kurulan ve Kuzey Kafkasya'lı siyasi mültecilerin ilk ve tek "siyasi parti"si olan sosyal demokrat eğilimli "Narodnoya Partiya Gortsev Kavkaza" (Kafkasya Dağlıları Halk Partisi - KDHP) içinde, Said Şamil, Sultan Kılıç Girey, Mehmet Fetgeri Şöenu, Aytek Kunduh, Balo Bilattı vd. Kafkasyalı yurtseverlerle birlikte yer aldı. Tsalıkkatı, "Promethe" hareketinin öncüsü olarak “Kavkazskiy Gorets” (Kafkas Dağlıları, 1924-25) dergisini yayınlamaya başladı. "Ahmed", "Kurtatag" gibi mahlaslarla yazılarını da yayınladığı bu dergiden sonra, Kafkasya Dağlıları Halk Partisinin yayın organı olarak “Volnıye Gortsı” (Özgür Dağlılar, 1927-28) dergisini çıkardı. Devrim yıllarındaki kardeş kavgasını anlatan "Brat na brata" (Kardeş Kardeşe Karşı 1926) kitabını burada yayınladı. "Okrovalennıye Gorı" (Kana Bulanmış Dağlar), "Gorskaya Respublika" (Dağlı Cumhuriyeti) ve "Dagestan v ogne" (Dağıstan Ateşler içinde) kitaplarının akibeti ise bilinmemektedir.

Kafkasya’nın bu büyük evladı 2 Eylül 1928'de, Polonya'nın başkenti Varşova’da uzun süren bir hastalık döneminden sonra, yurt özlemi içinde öldüğünde sadece 46 yaşındaydı. Ahmet Tsalıkkatı, Kuzey Kafkasya emigrasyonun ilk büyük kaybı idi.

Kaynakça :

Berzeg, Sefer E. (Mart 2003). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Kafkasya Dağlıları Birliği’nin Kuruluşu (I. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Namitokova, R.Y. ve Neflyasheva, N.A. (17 Şubat 2018). ИЗ ИСТОРИИ КАЗАЧЬЕ-ГОРСКОЙ ЭМИГРАЦИИ. АЙТЕК НАМИТОК: ОПЫТ РЕКОНСТРУКЦИИ ПОЛИТИЧЕСКОЙ БИОГРАФИИ. Erişim Tarihi : 10.03.2018, http://gazavat.ru/ (Dağlı Emigrasyon Tarihi. Aytek Namitok : Siyasi Biyografi Denemesi)

Turan, M. Aydın. (Eylül 1996). Kuzey Kafkasya ve Rusya Müslümanlarının Öncü Aydınlarından Ahmet Tsalıkkatı. Tarih ve Toplum, Sayı: 153, S:48-57;

Turan, M. Aydın. (1994) Fırtınalı Yıllarda Bir Mücadele Adamı, Ahmet Nimbolatoviç Tsalikattı, (1882-1928). Yedi Yıldız Dergisi, Sayı: 3 S:19-24.

Dr. Nevruz, Yılmaz. (1995). Said Şamil’den Muhaceretteki Kuzey Kafkasyalıların “Esir Vatan”ın Kurtuluşuyla İlgili Mücadelelerine Işık Tutan Tarihi Bir Mektup. Birleşik Kafkasya Dergisi, No:3, S. 48-54. No:4, S. 31-39.

Samsun Birleşik Kafkasya Derneği. Kafkasya Dağlıları Halk Partisi. Erişim Tarihi : 12.03.2018, http://www.samsunbkd.org/

Ахмед Цаликов – РАССКАЗЫ. (30.07.2011). Erişim Tarihi : 12.03.2018, http://www.iriston.com/ (Ahmed Tsalikov - Öyküler)

ТАКАЗОВ В.Д. Цаликов Ахмет Темболатович (1882-1928). . Erişim Tarihi : 13.03.2018, http://ossetians.com/ (Takazov V.D. Tsalikov Ahmet Tembolatovich)

https://ru.wikipedia.org/