Self Determinasyon Hakkı

Halkların kendi kaderlerini tayin etmesi, barış içinde özgürce yaşamalarını sağlayacak bir hukuk kavramı olan self determinasyon, 26 Haziran 1945'de San Francisco'da imzalanan  Birleşmiş Milletler Antlaşması'nda[1] da yer almıştır.

Self determinasyonun uygulanmasında temel iki sorun ile karşılaşılmaktadır. Bu sorunlardan ilki kimlerin "halk" olarak kabul edileceği ve self determinasyon hakkından  yararlanabileceği, diğeri yine Birleşmiş Milletler antlaşmasının en temel ilkelerinden biri olan devletlerin toprak bütünlüğünün korunması hususudur.

Osetlerin ataları olan İskitler, M.Ö. VII. yüzyılda Kafkas sıradağlarının her iki tarafına da yerleşmiş ve askeri yolları, Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya toprakları boyunca uzanmıştı. M.Ö. III. yüzyılda ortaya çıkan ve İskitlerin ardılları olan Sarmatlar ile I. yüzyılda ortaya çıkan İskit ve Sarmatların ardılları olan Alanlar da Kafkas sıradağlarının her iki tarafında hüküm sürmüşlerdi. Moğol soykırımında kurtulan Alanlar XIII. yüzyıl sonu ile XIV. yüzyıl başlarında politik etkinlik merkezlerini Güney Kafkasya'ya kaydırmıştı. Bütün bu tarihsel süreçleri ve Osetlerin Güney Kafkasya'da geniş bir şekilde temsil edilmesinin izlerini yapılan arkeolojik kazılarda da görmek mümkündür.[2]

Mevcut tarihi ve arkeolojik veriler self determinasyon hakkının uygulanması konusunda önümüze çıkan her iki engelin de Güney Osetya[3] için geçerli olmadığını çok net olarak ortaya koymaktadır.

Uluslararası Hukuk

Güney Osetya'nın, Gürcistan ile tek taraflı ve zoraki birliği, 19.yüzyıl ortalarından itibaren bölgenin Rusya tarafından istila edilmesi ile başlamıştır. Bölgeyi ele geçiren Rus çarları "coğrafi bir zorunlulukla"  Osetya'nın güneyini Gürcistan yönetimine bırakmak istemiştir.

1917 yılında eski Rus İmparatorluğu topraklarında sosyo-politik değişimler Kuzey Kafkasya,  Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan da dâhil olmak üzere eski ulusal bölgelerin birçoğunun, bağımsızlıklarını kazanmasını ve egemen devletler olmasını sağladı. Etnik ilişkilerde demokrasinin ve eşitliğin en eksiksiz ifadesi ve Bolşevik ulusal politikasının -başlangıçta- temel ilkesi olan ulusal self determinasyon hakkından yararlandılar.

Kuzey Kafkasya’nın yerli halkları öncelikle kendi bölgelerinde milli kongrelerini yaptılar ve kurdukları ilk milli örgütlenmeleri tek çatı altında birleştirmek ve güç birliği sağlamak için 5-6 Mart 1917’de Terekkala (Vladikavkaz)’da toplanarak, “Kafkasya Dağlı Halkları Birliği”ni kurdular. Birlik üyeleri çalışmalarının organizasyonu için Oset halkını temsilen Gappo Bayatı ve Ahmet Tsalıkkatı’nın da içinde yer aldığı “Geçici İcra Komitesi”ni oluşturdular. Oset Halkının temsilcileri 1-9 Mayıs 1917’de Terekkala (Vladikavkaz)’da toplanan“Kafkasya Dağlı Halklarının I. Kongresi”ne de katıldılar. Bu kongrede alınan kararlara uygun olarak da Oset Halkının II. Kongresi toplandı. Bu kongrede Rus Çarlığı'nın Kafkasya'yı istilasından sonra kuzey yöresi Terek Bölgesi'ne, güneyi ise Tiflis Valiliği'ne bağlanmak suretiyle yönetimsel ve ekonomik bakımdan ikiye parçalanmış bulunan Kuzey ve Güney Osetya (İriston) yörelerinin birleştirilmesine karar verildi. Ancak, self determinasyonu sadece kendisi için hak gören Gürcistan'ın Menşevik liderliği, bu haktan yararlanan Güney Osetya ve Abhazya üzerindeki emperyal politikalarını bir kez daha pratiğe döktü ve Oset ve Abhaz halklarına karşı kanlı bir katliam gerçekleştirdi.[4]

11 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan eden Kuzey Kafkasya Cumhuriyet'inden sonra 26 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan eden ve bu bağımsızlığı 07 Mayıs 1920'de Sovyet Rusya tarafından tanınan Gürcistan'ın da ömrü uzun olmadı. Oset ve Abhaz halklarına karşı uyguladığı emperyal politikalar kendi başına da geldi ve 25 Şubat 1921'de Rusya tarafından ilhak edildi. 20 Nisan 1922 tarihinde Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bünyesinde Güney Osetya Özerk Bölgesi oluşturuldu.[5]

SSCB'nin dağılma döneminde Güney Osetya bir kez daha temel hedefi olan Kuzey Osetya ile birleşmek için 20 Eylül 1990'da bağımsızlığını ilan etmiştir. 20 Kasım 1990'da SSCB'den bağımsızlığını ilan eden Gürcistan Parlamentosu, Aralık 1990'da Güney Osetya'nın bağımsızlığını tanımayarak, mevcut özerkliğini de iptal etmiş ve bölgeyi doğrudan Tiflis'e bağlamıştır.[6] Bu aşamadan sonra Gürcistan yönetimi "1920'de yarım bıraktığı" Oset ve Abhaz kıyımına kaldığı yerden devam etmek istemiştir.

Güney Osetya tarihin hiç bir döneminde Gürcü yönetimini tanımamıştır. Güney Osetya'nın Gürcistan toprağı olması ile ilgili uluslararası hukukun konusu olabilecek tek olgu olan ve o da 20 Nisan 1922'de iradesi dışında alınan Gürcistan'a bağlı özerk bölgeye dönüştürülmesi kararı, Gürcü Yüksek Sovyeti'nin Nisan 1990'da yaptığı olağanüstü XIII. oturum ve  Haziran 1990'da yaptığı olağanüstü XIV. oturumlarında aldığı "Gürcistan'ın 1921'de sovyetleştirilmesinden sonra kabul edilen tüm yasal işlemlerin yasa dışı  kabul edilmesi" kararı ile ortadan kalkmıştır. Bu karar ile aslında Gürcü yönetimi de Güney Osetya'nın Gürcü toprağı olmadığını hukuken "de facto" olarak kabul etmiştir.[7]

ABD ve Batı'nın ikiyüzlülüğü / Kosova örneği

Tarihsel geçmişi Güney Osetya ile büyük benzerlik gösteren Kosova ilk defa İliryalılar tarafından M.Ö. 8.-9. yüzyıllarda tarafından kurulmuştur. M.S. 3. yy. Bizans ve Roma’nın etki alanına girmiştir. M.S. 6. ve 7. yy. bölgeye Slavlar yerleşmeye başlamış ve 12 ve 14. yy. arası bu bölgede hakimiyetlerini sürdürmüşlerdir. 1389 yılında bölge Osmanlıların yönetimine geçmiş ve 19. yy. sonu 20. yy. başına kadar hakimiyetleri devam etmiştir.

Balkan savaşları ve I. Dünya Savaşı sonrası bölgede Yugoslavya Krallığı kurulmuştur. II. Dünya savaşı sonrası tekrar bir yapılanma sürecine giren bölgede Tito yönetiminde yeni bir Yugoslavya Cumhuriyeti kurulmuştur. Bu yapılanmalar neticesinde 20. yy. Kosova bölgesi Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyetinde, Sırbistan Cumhuriyetine bağlı özerk bölge olarak yerini almıştır. 1980 yılında Tito’nun ölümü ile Kosova bağımsızlık yolunda adımlar atmaya başlamıştır.

İlk olarak özerk bölge statüsünden kurtularak cumhuriyet olma yolunda politikalar izleyen Kosova, 1990 yıllarına gelindiğinde ise artık tamamıyla bağımsız bir ülke olma yolunu seçmiştir. 1996-1997 yıllarından itibaren Belgrad yönetimiyle bağımsızlık için savaşmış ve 1999 yılına gelindiğinde BM bölgeye müdahalesi sonucu Belgrad yönetiminden ayrılmıştır.[8] BM Güvenlik Konseyi aldığı 1244 sayılı kararı ile Sırbistan'ın toprak bütünlüğünün altını çizerek, Kosova özerk yönetiminin yetkilerinin ihyasını da temin edecek geçici bir BM yönetimi oluşturulmasını ve yine NATO yönetiminde uluslararası as­keri bir gücün Kosova'nın iç ve dış savunmasından sorumlu olma­sını karara bağlamıştır. Tam 9 yıl sonra BM ve uluslararası sistem tarafından yönetilen Kosova 17 Şubat 2008 tarihinde tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmiştir.[9] Bağımsızlık ilânı başta ABD, Batı ve Türkiye olmak üzere 40'ı aşkın devlet tarafından tanınmıştır.

Siyasi açıdan da Kosova ile aynı özellikler taşıyan Güney Osetya'nın 1991'de ve Abhazya'nın 1992'de bağımsızlıklarını ilân etmesi üzerine Gürcistan ordusu her iki ülkeye saldırmış ve savaş başlamıştır. 1993'de Abhazya'da, 2008 yılında da Güney Osetya'da Gürcistan'ın yenilgiye uğraması ve Kosova örneği üzerine Rusya 26 Ağustos 2008'de her iki ülkeyi de tanımıştır.

Kosova'nın self determinasyon hakkını savunan ABD ve Batı'nın, konu Güney Osetya ve Abhazya olunca Gürcistan'ın toprak bütünlüğüne destek vermesi ve uluslararası hukuk kurallarına vurgu yapması, bu kuralların büyük devletler çıkarlarına göre kullanıldığının açık delilleridir. Güney Osetya ve Abhazya'nın kazanılmış bağımsızlıkları, ABD ve Batı'nın çıkarlarına feda edilemeyecek kadar değerli ve gerçektir.

Bimbaşatı Kemal Eyidoğan
11.09.2018

[1] Antlaşmanın değişik maddelerinde (2,55,73,76) halkların kendi geleceklerini kendilerinin belirlemesi üzerinde durulmuştur. ("Birleşmiş Milletler Antlaşması." 06 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.tbmm.gov.tr.)

[2] Bimbasatı Kemal Eyidoğan, "Güney Osetya'nın Bağımsızlığı / Tarihi," 06 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.kuzeykafkasyacumhuriyeti.org.

[3] Osetya Rusya ve Gürcistan arasındaki 07 Mayıs 1920 tarihli anlaşmaya kadar tek bir devletti. Bu tarihe kadar Güney Osetya (Xussar Irışton) terimi Osetyalılar için coğrafi bir kavramı ifade etmekteydi.

[4] Bimbasatı Kemal Eyidoğan, "12-22 Haziran 1920 Soykırımı / Gürcistan Nazizmi ," 06 Ağustos 2018 tarihinde erişildi. www.kuzeykafkasyacumhuriyeti.org.

[5] Merve İrem Yapıcı, "Kafkasya'nın Sorunlu Bölgesi : Güney Osetya," Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, 2:3, 8.

[6] Merve İrem Yapıcı, "Kafkasya'nın Sorunlu Bölgesi : Güney Osetya," Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, 2:3, 10.

[7] "Политические и правовые основания независимости Республики Южная Осетия," 06 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.osinform.org.

[8] "Kosova'nın Bağımsızlık Süreci ve Temel Argümanlar," 07 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.akademikperspektif.com.

[9] "Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1244 sayılı kararı," 06 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.tr.wikipedia.org.

Kaynakça:

"Birleşmiş Milletler Antlaşması." 06 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.tbmm.gov.tr.

"Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1244 sayılı kararı." 06 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.tr.wikipedia.org.

Eyidoğan Kemal Bimbasatı. "12-22 Haziran 1920 Soykırımı / Gürcistan Nazizmi. " 06 Ağustos 2018 tarihinde erişildi. www.kuzeykafkasyacumhuriyeti.org.

Eyidoğan Kemal Bimbasatı. "Güney Osetya'nın Bağımsızlığı / Tarihi."  06 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.kuzeykafkasyacumhuriyeti.org.

" Политические и правовые основания независимости Республики Южная Осетия." 06 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.osinform.org.

(Güney Osetya Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı için siyasi ve yasal dayanaklar).

"Kosova'nın Bağımsızlık Süreci ve Temel Argümanlar." 07 Eylül 2018 tarihinde erişildi. www.akademikperspektif.com.

Yapıcı Merve İrem. "Kafkasya'nın Sorunlu Bölgesi : Güney Osetya." Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, 2:3.